Гімн “Багародзіца” – загадка паходжання
- Информация о материале
- Категория: Авторитетное мнение
- Автор: Змiцер Сасноўскi
Найстарэйшы запіс тэксту і мелодыі гімна “Багародзіца” зроблены ў 1407 г. і змешчаны ў зборы лацінскіх казанняў, складзеным Матэушам з Грохава (зараз захоўваецца ў Ягелонскай бібліятэцы ў Кракаве) – мал. 1 [285]. Больш радкоў і крыху іншая мелодыя запісана на некалькі гадоў пазней у Кракаве. Увогуле з ХV ст. дайшло пяць запісаў “Багародзіцы”, з якіх два пачатку ХV ст., астатнія тры – 2 паловы ХV ст. Эдмунд Катарскі, як і большасць гісторыкаў, называе найстарэйшы варыянт (1407) “kcyński” (утрымлівае 2 слупкі і нотны запіс), а варыянт 1408 г. – “krakowski” (13-14 слупкоў без нот) [243].
Ёсць іншая класіфікацыя: найстарэйшы тэкст 1407 г. Называюць “krakowski I” (2 слупкі), тэкст 1408 г. Называюць “krakowski ІІ” (13-14 слупкоў). Тэкст 2 паловы ХV ст. (? 1456) называюць “warszawski” (19 слупкоў). У канцы ХV стагоддзя быў зафіксаваны “częstachowski” варыянт гімна. У 1886 г. быў знойдзены тэкст “Багародзіцы” 2 паловы ХV ст., запісаны на тыльнай уклейцы лацінскага кодэксу з сандамірскай семінарскай бібліятэкі. Найстарэйшы друкаваны варыянт “Багародзіцы”, які ўтрымлівае 15 слупкоў, змешчаны ў “Статутах” Яна Ласкага (Kraków, Jan Haller, 1506).
Тэкст найстарэшага запіса (1407):
Bogv rodzicza dzewicza bogem slawena maria
U twego syna gospodzina matko swolena maria
Siszczi nam spwczi nam Kyrieleyson
Twego dzela krzcziczela boszicze
Uslisz glosi naplen misli czlowecze
Slisz modlitwo yosz nosimi
A dacz raczi gegosz prosimi a naswecze
zbozni pobith posziwocze raski przebith kyrieleyson.
Мал. 1. Найстарэйшы запіс гімна “Багародзіца”, 1407 г.
П. Амбрасовіч: “ужытыя ў тэксце архаізмы (dzela, boszicze) могуць сведчыць пра аднясенне гэтага твора да ХІІ-ХІІІ стст. і нават да сярэдзіны ХІ ст.” [6]. Прафесар Эдмунд Катарскі адносіць напісанне гімна на другой половы ХІІІ – пачатку ХІV ст., бо моўныя архаізмы (“Богуродзіца”, “дзеля”, “бошычэ”) “не сустракаюцца ў пазнейшых Казанях” [243]. На падставе моўнага, версіфікацыйнага і зместавага аналізаў шмат даследчыкаў (J. Birkenmajer, J. Woronczak, E. Ostrowska) адносяць паўстанне гэтага твора да сярэдзіны ХІV ст. [242; 285].
Два старэйшыя слупкі песні пабудаваны паводле ўзораў лацінскай гімнаграфіі: вершы складаюцца з роўналеглых частак з аднолькавай колькасцю складоў (напрыклад у І страфе варыянты 5+3 і 3+3). Дакладнай рытмічнай будове спрыяе насычэнне тэксту ўнутранымі і канцовымі рыфмамі. Наяўнасць у “Багародзіцы” вершаванага тэкста выразна адносіць яе да гімнаў, а не да малітваў. “Багародзіца” заснавана на мелодыі песеннага складу, блізкага да народнага. Мелодыя “Багародзіцы” адрозніваецца вялікай эмацыйнай узнёсласцю і адначасова непасрэднасцю, што стварае дух свецкага мастацтва. Вершаваны тэкст (вершаваны ва ўяўленнях ХІV-ХV стст.) дае выразную структуру напеваў, а таксама свабоду мелодыі, не настолькі падпарадкаваную кожнаму слову як у Грыгарыянскіх харалах. Па гэтай прычыне Х. Фейхт пачаў разгляд мелодыкі “Багародзіцы” з параўнання з народнай музыкай, пры гэтым (у іншым раздзеле сваёй кнігі) ён піша, што ў ХІІ ст. рыцарскія і народныя песні адрозніваліся тэкстамі, а музычныя часткі былі амаль аднолькавыя [248].
Найстарэшы беларускі тэкст “Багародзіцы” (вядомы на цяперашні час) змешчаны ў пачатку Статута ВКЛ 1529 г., дзе гэты гімн мае назву “Песнь о велебной девіцы панне Марыі”. Выява старонкі Статута ВКЛ з тэкстам “Багародзіцы” – на мал. 2 [205].
Мал. 2. Найстарэшы захаваны беларускі запіс гімна “Багародзіца”, 1529 г.
“Песнь о велебной девіцы панне Марыі” (1529):
Пѣснь ώ вєлєбнои дѣвици паннѣ марии
Бога родзицо дѣвицє богославєна мария
Оy твєкго сына кгосподина матко zволєна мария
ZыYиж намъ спyстиж нам кириялєиzон
2. Ттвєкго сына крєститєля zбавитєля
Оyслыш кглосы напєлниж мысли YловєYє
Слыш молитвы якжє мы просимы дай на свѣтє zбожныи
прєбыт по животє райскии побыт кирилєиzон
3. Народился нас для сынъ божи в то вѣраи YловєYє
кождыи иж пан бог
прєс свои труд ωтялъ дяблу строжа
4. Придал намъ zдровя вѣYнєго старосту zковал
пєкєльнєкго смєрть
подял вспомянул Yловєка пєрвєкго
5. Єнжє труды тєрпял zа нєвѣрнє єmож был нє прєстал
zа смѣрнє алиж самь бог z мартвых встал
6. Адамє ты божи кмѣтю ты сєдиш в бога вѣYнє домѣсть
нас своих дєти даи нам бога видєти
7. В радости в милости домѣсть нас своих дѣти гдѣ
кролюю аггєли
8. Тамъ радость там милость там видєньє творца
āнкгєльскєго стольца
тамъ ся нам zьявило дьяблє потопєньє
9. Нй срєбромъ ни zлотом нас дьяблу ωткупил своя моцью
zаступил тєбє для YловєYє дал богъ прєклоти собє бокъ
ранцє ноzє ώбѣ кров святу свою прєлал на zбавєньє тобѣ
10. Вѣрай в то YловєYє иж єzус кристус правы тєрпял zа нас
раны свою святу крєв прєлял zа нас хрєстьяны
11. ώ души ώ грєшнєи пан богъ пєYу єсть мял ωт дяблов
ю ωтймал гдєж то сам кролює там є собє приимує
12. Юж намъ Yас година грєхов ся каяти пану богу Yєсть
хвалу дати zо вшисткими силами єzу криста миловати
13. Мария дѣвицо грєшным втєшницє даи нам в нєбє
видєти свєкго сына лицє
14. Мария матко божия просиж сына свєкго абы нас
домєстил кролєв ства нєбєскєго
15. ώ вшитцы святы простє нас грєшных споможтє быхом
z вами был лили єzу криста хвалили
16. Єнжє нас домѣстил єzу кристє милыи быхомъ
с тобою были гдєж ся намъ радую вшитки святы силы
17. Амєн амєн амєн амєн амєн амєн амєн тако божє
даи быхомъ пошли вшитки в раи гдѣ кролюють āггєли āмєнъ [205].
“Багародзіца” выконвала не толькі ролю песні рэлігійнай. Э. Катарскі: “Багародзіца пачаткова была звязана з імшой і працэсіяй, але ўжо ў ХV ст. стала песняй рыцарскай” [243]. Дзякуючы Яну Длугашу (аўтару твору “Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae”) ведем, што “Багародзіца” спявалася пад Грунвальдам у 1410 г., а таксама перад іншымі бітвамі як баявая песня і народны гімн (Patrium carmen – песня Айчыны), што нагадвае выкарыстанне гусітамі сваіх гімнаў-харалаў.
Звернем увагу на нязвыклую форму злучэння частак і ў тытуле “Bogv rodzicza”. Не дапаўняючае “каго” – “Бога-родзіца”, а мэтавае “каму” – “Bogu rodzicza”. Паходзячы ад грэцкага Theotokos паняцце “Багародзіца” трапляе на ўсход Еўропы праз пасрэдніцтва стараславянскага “Богородица” і нясе ў сабе памяць палемік першых стагоддзяў хрысціянства вакол дагмату аб боскасці Хрыста і аб праве Марыі на тытул Божай Маці. Праблему вырашыў апошні Сабор у Эфесе ў 431 г., і з таго часу ў гімнаграфіі, асабліва на хрысціянскім Усходзе, напісана была безліч песняў у гонар Theotokos.
Некаторыя даследчыкі (Эва Островска) заўважылі ў гімне “Багародзіца” “нязгоднасць з каталіцкай дактрынай”, з’явіліся нават спробы пераноснага прачытання загаднага матыву “спусці нам” як “зрабі Яго да нас прыхільным” [248; 285]. Характэрна, што ў першых радках “зямное” імя Марыя пастаўлена на самым канцы, хоць большасць лацінскіх марыйных гімнаў менавіта з яго пачынаюцца. Просьба да Марыі “зышчы нам, спусці нам” празмерна смелае з погляду артадаксальнай тэалогіі, але гэтая смеласць змякчаецца аднясеннем усёй малітвы да Хрыста-Бога; адразу пасля “спусці нам” ідзе рэфрэнная акламацыя Кіры элеісон – “Божа, злітуйся”. Бо ўсё ж не Марыя, а Хрыстос (Кіры, Кірыос, Гаспадзін, Божыч) з’яўляецца асноўным адрасатам малітвы. Таму марыйны характар (звернуты да Марыі) мае толькі першы слупок, а не ўся песня, як прывыклі лічыць многія гісторыкі, напрыклад Стэфан Савіцкі: “У ХV ст., калі зацікаўленасць марыйнай (адносна Марыі) праблематыкай дайшла да асаблівага напружання, шматлікімі песнямі рэлігійнымі сталі песні марыйныя, а песня марыйная “Багародзіца” ў ХVІ ст. стала лічыцца побач з “Ойчэ наш” і “Верую” сімвалам старой, мінулай пабожнасці” [288].
У другім слупку як пасрэднік і заступнік людскіх малітваў адрасаваных Хрысту з’яўляецца св. Ян Хрысціцель: “Twego dzela krzcziczela boszicze”. Аляксандр Брукнер задаваўся пытаннем – чаму не св. Юзэф, св. Ганна, маці Марыі, ці любімы вучань Ісуса Ян Евангеліст? [244]. Адказ банальны: бо ў традыцыі хрысціянства першага тысячагоддзя (асабліва на Ўсходзе) гэта менавіта Ян, герольд і папярэднік Хрыста, Яго Хрысціцель (а значыць як бы “айцец хростны”!) шанаваўся як найвялікшы пасля Богародзіцы святы ў нябеснай іерархіі [244]. З VІ ст. у Візантыі, а з часоў крыжовых паходаў таксама і на лацінскім Захадзе, Хрыста ўяўлялі як Пана і Суддзю свету ў прысутнасці дзвух найвялікшых заступнікаў грэшнай людскасці – Марыі і Яна Хрысціцеля.
На пачатку ХVІ ст. нарадзілася легенда, якая звязвала ўзнікненне гімна “Багародзіца” з асобай біскупа і пакутніка св. Войцеха (каля 956-997), а праз яго з падмуркамі візантыйскай гімнаграфіі. Легенду гэтую распаўсюдзіў польскі пісьменнік Фабіян Біркоўскі (1566-1636), апісаўшы яе ў сваім ваяўніча-эмацыйным творы “Bogarodzica abo Kazanie obozowe”. Тут спачатку даецца шырокае, з цытатамі апісанне хрысціянскай традыцыі спяваць перад бітвамі духоўныя ваярскія песні і рушыць на змаганне супраць ворагаў веры. Потым чытаем: “Як Давыд на войнах перад тым спяваў, а спяваючы заклікаў да ратунку Божага, так Войцех святы арцыбіскуп гнезненскі, на войнах потым спяваў і прасіў паратунку Панскага; той пры каўчэгу, а наш пры Багародзіцы спяваў: “Bogarodzica dziewica, Bogiem wsławiona Maryja…” [16].
Пасля Ф. Біркоўскага шмат стагоддзяў прыпісвалі аўтарства “Багародзіцы” св. Войцеху. Але гэтая легенда ў ХХ ст. была цалкам разкрытыкавана: чэшскі біскуп Войцех знаходзіўся ў Польшчы вельмі кароткі час, а параўнаўчыя аналізы “Багародзіцы” з падобнымі ёй чэшскімі песнямі сведчаць не на карысць чэшскага паходжання. Апроч св. Войцеха ў якасці легендаргана аўтара называліся імёны св. Яцка Адроважа (каля 1200-57) ці францысканца Багухвала (ХІІІ ст.), а таксама св. Альберта Вялікага. Х. Фэйхт: “Бяспрэчна, што мелодыя абодвух старэйшых слупкоў – справа аднаго кампазітара і значыць напісана тады, калі кампазітар меў абодва слупкі перад сабой. Творца мелодыі быў безумоўна прафесійным музыкам, таму не варта браць пад увагу нават найвыдатных дзеячаў тых часоў, але не абазнаных у якой-небудзь музычнай дзейнасці (св. Войцех, св. Яцэк і г.д.)” [248].
Тэалагічны змест, кампазіцыя, вершасклад і мелодыя “Багародзіцы” адзначаны беспрэцэндэнтнымі інтэлектуальнымі і артыстычнымі хадамі. Не ўдалося дагэтуль адшукаць непасрэднага літаратурнага ўзора “Багародзіцы” ў сярэднявечнай гімнаграфіі (хоць можна знайсці многія аналагі), што дазваляе прызнаць гэтую песню арыгінальным творам, аўтар якога быў чалавекам духоўным, атрымаў высокую тэалагічную адукацыю і меў літаратурны талент. Калі б гэты гімн быў створаны па-за межамі нашага рэгіёну (Польшча – ВКЛ), былі б і іншыя ўзоры “Багародзіцы” – у іншых народаў. Даследванні Я. Біркенмаера, Т. Легр-Сплавінскага, Э. Астроўскай, Я. Варончака не змаглі адшукаць літаратурных адпаведнікаў “Багародзіцы” ў грэцкай, лацінскай, чэшскай ці нямецкай гімнаграфіі. Знойдзеныя падабенствы супадаюць толькі ў адзінкавых радках.
Праблематычна таксама прыпісванне польскаму паэту аўтарства ў стварэнні літаратурнага падмурка гімна. Адзін з самых знаных польскіх даследчыкаў “Багародзіцы” Раман Мазуркевіч прыйшоў да высновы, што размовы аб напісанні літаратурнага падмурка гэтага гімна польскім аўтарам гучаць вельмі неверагодна на тле невысокага ўзроўня польскай літаратуры ХІІІ ст. [262]. Іншыя гісторыкі таксама адзначалі, што паэтычнасць “Багародзіцы” вельмі перавышае ўзровень тагачаснай польскай паэзіі [248; 285]. Параўнанне мовы “Багародзіцы” з мовай захаваных польскіх фрагментаў так званых “Kazań świętokrzyskich”, напісаных у ХІV ст., даводзіць, што два старэйшыя слупкі песні ўключаюць словы і граматычныя формы, якія нідзе ў польскай літаратуры ні таго часу, ні пазней не сустракаюцца. Гэта такія словы як “Bogu rodzicza” (зараз па-польску “Bogarodzico”), “dzela” (зараз па-польску “dla”, “za przyczyną”) і “boszicze” (зараз па-польску “Synu Boga”). Польскія даследчыкі называюць гэтыя словы ўнікатамі альбо архаізмамі. Раман Мазуркевіч пісаў, што дакладнае прачытанне старых слупкоў песні “прынесла польскім філолагам нямала клопатаў” [260; 261; 262]. У той жа час гэтыя словы натуральна тлумачацца з царкоўнаславянскай і старабеларускай моваў.
Э. Катарскі звярнуў увагу на сувязь зместу першых слупкоў з візантыйскай іканаграфіяй, а мовы твору са “стара-царкоўна-славянскімі” і ўсходнееўрапейскімі ўплывамі [243]. І сапраўды, ва ўсходнеславянскай літаратуры знаходзім шматлікія прамыя аналогіі і літаральныя супадзенні з тэкстам “Багародзіцы”. Лексічныя і сюжэтныя аналогіі з гімнам “Багародзіца” сустракаем у “Слове пра закон і ласку” (ХІ ст.), у 2 апошніх абзацах “Сказання пра Барыса і Глеба” (ХІ ст.), у “Жыціі Феадосія Пячорскага” (ХІІ ст.), у “Хаджэнні Ігумена Данііла” (ХІІ ст.), у “Аповесці пра Меркурыя Смаленскага” (ХІІІ ст.).
Для ілюстрацыі аналогій і лексічнай ідэнтычнасці гімна “Багародзіца” і ўсходнееўрапейскай літаратуры працытуем урыўкі некалькіх твораў. “Жыціе Аўрамія Смаленскага” (ХІІІ ст.): “Господи Иисусе Христе Сыне Божий, молитвами Пресвятыя и Пречистыя Девы Матере и всех небесных сил, и всех святых молбами даждь ми разум …и мир и тишину подати молитвами Пресвятыя Девы Богородица и всех святых… молящеся Владыце Богу и Пречистей Его Матере со всеми святыми Его… Прошу милости и помощи от Господа и все упование имея, надежду и помощь возлагаю на пречистую Деву Богородицу Марию, Та бо больше всех дерзновение к Сыну своему и Богу нашему Иисусу Христу… Та ми есть помощница и поручница животу, и спасение зде и в будущий день… во мнозех гресех суща молитвами святыя и пречистыя Ти Матере Девы и всех небесных сил, и всех от века святых…” [16].
“Кіева-Пячорскі пацерык” (ХІІІ-ХV стст.): “яко самого Господа промыслом и волею и его Пречистыа Матере молитвою и хотениемь… Сама чювственаа явившися вам пресвятаа, чистаа и непорочнаа Владычица наша Богородица и приснодевица Мариа… образ Пречистей Владычици нашей Богородици и Приснодевеи Марии сам въобразися… и излете голубь изъ уст Богородичин” [16].
У ХІ – 1 палове ХІІ ст. на ўсход Еўропы пераносіліся не толькі кананічныя помнікі рэлігійнага пісьменства, але і гэтак званыя апокрыфы. Многія з апокрыфаў, шырока распаўсюдзіліся па ўсходнееўрапейскіх землях і прыстасоўваліся да мясцовых культурна-гістарычных умоў. Да апокрыфаў адносіцца і “Блуканне Багародзіцы па пакутах”. Тут вельмі яскрава праяўляецца матыў Дээсіс і можна сустрэць прамыя аналогіі зместу гімна “Багародзіца”. Напрыклад, пакутуючыя ў пекле звяртаюцца да Багародзіцы: “Како ны еси присетила, святая Богородица, но Сын Твой благодатный на землю приходить, и не воспроси нас, то ни Авраам прадед, ни Моисей пророк, ни Иоанн Креститель, то ни апостол Павел, возлюбленник Божий, но Ты, пресвятая Богородица, заступнице, – Ты еси роду христьянскому стена, Ты молишь Бога. Како еси нас присетила бедных?... Свят еси, Боже святый, и Ты, Богородице, благословим Тя и Сына Божия, родившагося от Тебе, яко бо от века не видехом света и днесь видим свет Тебе ради, Богородице… Пресвятая госпоже Богородице, помогай нам!” [16].
Асаблівыя аналогіі тэалагічнага зместу “Багародзіцы” ўзнікаюць пры параўнанні яе з творчасцю Кірыла Тураўскага. Адзін з самых вядомых даследчыкаў “Багародзіцы” Р. Мазуркевіч адмыслова адзначаў падабенства ідэй заступніцтва Марыі і Яна Хрысціцеля ў гімне “Багародзіца” з ідэнтычнымі матывамі ў Казаннях Кірыла Тураўскага.
Кірыл Тураўскі нарадзіўся ў сям’і знатных жыхароў Турава. Як культурны цэнтр і сталіца Турава-Пінскага княства Тураў супернічаў нават з Кіевам. Кірыл Тураўскі атрымаў вельмі высокую па тых часах класічную візантыйскую адукацыю пры двары візантыйскай княгіні Варвары, якая была жонкай тагачаснага тураўскага князя. Суровы аскетызм і выдатныя творы Тураўскага хутка зрабіліся вядомымі. Яго творчая спадчына надзвычай вялікая і ўнікальная для ўсходнеславянскага аўтара. Яму належаць да 70 вядомых зараз твораў. Урачыстыя пропаведзі епіскапа Кірыла аж да ХVІІ ст. траплялі ў склад зборнікаў-анталогій поруч з творамі найбольш вядомых візантыйскіх красамоўцаў.
У межах разгляду гімна “Багародзіца” найбольш важна, што Кірыл Тураўскі быў бліскучым паэтам-гімнографам, за што ўжо сваімі сучаснікамі быў названы “другім Іаанам Златавустам”. Тураўскі – буйнейшы паэт усходняй Еўропы 2 паловы ХІІ ст. У “Слове ў нядзелю кветную”, “Слове на Сабор” і “Слове на Антыпасху” К. Тураўскага знаходзім падобную да гімна “Багародзіца” лексіку: “господин”, “живот вечный”, “благословления деля”, “пpосите нашим душам отпуста гpехов”, “и пpочее лето живота нашего” [129].
Звернем увагу на дзейнасць Ефрасінні Полацкай і прысвечанае ёй “Жыціе Еўфрасінні Полацкай” ХІІ-ХІІІ стст. Твор належыць да жанравай разнавіднасці жыцій-біясаў, якія выкарыстоўваліся ў набажэнстве або чыталіся на манастырскай трапезе. Царкоўна-службовае прызначэнне амаль цалкам падпарадкоўвае сабе змест і паэтыку жыццяпісу Ефрасінні (аналагічна малітоўнаму выкарыстанню гімна “Багародзіца”). Аўтар “Жыція” невядомы, але тэкст дае падставы меркаваць, што ў яго складанні браў удзел “слуга” Ефрасінні Міхаіл (ігумен мужчынскага манастыра, заснаванага падзвіжніцай у Полацку). Неаднаразова выказвалася гіпотэза, што ў “Жыціі” адлюстраваліся ўласныя малітаслоўныя і павучальныя творы самой Ефрасінні, укладзеныя аўтарам Жыція ў вусны галоўнай гераіні як яе маналогі і роздумы. Тут зварот Ефрасінні да сваёй маці вельмі нагадвае зварот да Марыі з гімна “Багародзіца”.
У духоўным жыцці св. Ефрасінні Полацкай Багародзіца адыгрывала асаблівую ролю. Ефрасіння заснавала “церковь камену Святей Богородици”, яна ўбачыла ў сне, як ў яе царкве будзе стаяць абраз Багародзіцы. Ефрасіння паслала слугу свайго Міхаіла ў Царград да імператара Мануіла і патрыярха Лукі з вялікімі дарамі, просячы даць для сваёй царквы абраз Багародзіцы, напісаны евангелістам Лукой. Мануіл падараваў абраз Багародзіцы, а патрыярх Лука блаславіў яго (як мяркуе А. Мельнікаў, Ефрасіння атрымала разам з Эфескай таксама і копію Царградскай Адзігітрыі [129]; у 1239 г. дачка полацкага князя Брачыслава перанесла гэтую ікону ў Тарапецкую саборную царкву, дзе вянчалася з Аляксандрам Неўскім; існуе нават меркаванне наконт магчымасці атаясамліваць гэты абраз з Багародзіцай Чэнстахоўскай). Пад час вайго паломніцтва ў Іерусалім Ефрасіння пасялілася ў манастыры “Святыя Богородица”, а пры Труне Гасподняй яна ў малітве згадвае “Приснодеву Марию”. Перад смерцю Ефрасіння набыла труну “в комаре Святыя Богородица”.
У апошнім ўрыўку “Жыція” чытаем зварот па заступніцтва да святой Ефрасінні, які вельмі нагадвае зварот да Марыі ў гімне “Багародзіца”: “Но, о преблаженая невеста Христа Бога нашего! Молися к Богу о стаде своем, еже еси совокупила о Христе…” [16]. Праз усё жыццё Ефрасіння імкнулася імітаваць жыццё Марыі, і аўтар “Жыція”, аналагічна гімну “Багародзіца”, звяртаецца да Ефрасінні, як да заступніцы перад Богам. Больш за тое, аўтар “Жыція” ў адным з урыўкаў укладае ў вусны Ефрасінні словы Марыі: “Она же, поклонившися, рече: “Аминь. Буди мне по глаголу твоему, владыко святый” [16]. Гэта тыя словы, якія адказала Марыя анёлу Гаўрыілу, калі той прынёс вестку (Лука, 1-38).
Аўтар “Жыція” паслядоўна праводзіць аналогіі між Дзевай Марыяй і Ефрасінняй Полацкай. Нараджэнне будучай святой прадстаўляецца ім як “плод малітвы” яе бацькоў, якія доўга былі бяздзетнымі ў шлюбе. Вядома, што па шчырай малітве нарадзілася ў састарэлай Ганны і Дзева Марыя. Пасля гэтага ўжо ні параўнанне з Ефрасінняй Александрыйскай, ні са святой Фяўронняй не змяншае аналогіі між Марыяй і Ефрасінняй Полацкай.
На мяжы ХІV-ХV стст. яркай успышкай малітоўнай паэтычнай рыторыкі на Беларусі была творчасць і асабліва “пахвальныя словы” Грыгорыя Цамблака. Царкоўнае красамоўства Цамблака – старажытная візантыйская традыцыя высокай паэзіі. Выдатны пісьменнік, культурны і царкоўны дзеяч, аўтар больш як 40 твораў розных жанраў (жыцій, пахвальных слоў, пропаведзяў, палемічных слоў і канонаў), Цамблак у 1415 г. быў абраны мітрапалітам ВКЛ. На беларускіх землях ён працягваў і развіваў традыцыі ўрачыстага красамоўства Кірыла Тураўскага. Царкоўна-палітычная дзейнасць і літаратурная творчасць Цамблака сведчыла аб ўздыме патрыятычнай думкі на Беларусі.
У межах разгляду гімна “Багародзіца” важна тое, што творы Грыгорыя Цамблака ядналі ў сабе дасягненні як усходне- так і заходнехрысціянскай традыцыі. Па сваёй ідэйнай накіраванасці, тэматыцы і жанрава-стылістычных асаблівасцях творчасць Цамблака добра ўпісвалася ў мастацкія традыцыі агульнахрысціянскага аратарскага майстэрства. Творчасць Цамблака расквітнела на Беларусі якраз у час першай фіксацыі “Багародзіцы” – у пачатку ХV ст. Цамблак па-паходжанню быў балгарынам, але доўга жыў на Беларусі (у Навагрудку), потым быў мітрапалітам кіеўскім. Г. Цамблак – знаўца грэка-візантыйскай літаратуры, аўтар шматлікіх слоў і павучанняў – быў носьбітам візантыйскага паэтычнага красамоўства на нашых землях. Больш за тое, у ягоных творах можна знайсці аналогіі з гімнам “Багародзіца”, напрыклад, у творы “Слова пахвальнае Георгію” [16].
Такім чынам, Беларусь ХІІ-ХІІІ стст. была цэнтрам візантыйскай кніжнасці на ўсходзе Еўропы, што стварала ўрадлівую глебу для напісання паэтычных малітваў, якія маглі служыць падмуркамі для рэлігійных гімнаў.
Матывы гімна “Багародзіца” сустракаем таксама і ў перакладной старабеларускай літаратуры. Аналогіі з гімнам “Багародзіца” мае твор “Пакуты Хрыста” (канец ХV ст.): “О сыну мой наймилейший, узнай бедную матку свою а выслухай молитвы моее, слушаеть бо на сына выслухати матки опущеное! Выслухай мя, прошу тя… О сыну наймилейший, о пресла(ст)ный нароженче! Молитвы бедное матухны приими. Престан(ь) нине матце быти окрутен и тверд, иж был еси усен(ь)ким усегды милостив” [16].
У “Пакутах” праз маналогі-плачы раскрываецца вобраз Багародзіцы-Маці: “Протож м(и)лстивая матка плакала рекучи и говорила плачучи: “Сыну мой, сыну мой наймилейший! И кто ми дасть, иж бых я умерла за тебе. Беда мне бедници! Што учиню? Сыну мой милый, не опускай мене, але утягни мене за себою, абых я умерла с тобою. Штобы ты сам не умерл, нехайть умреть тая твоя матка!... Сыну солодкости единениа, питомый пребыток мой, радость живота моего! Потехо душе моее, учини то, што бых я умерла с тобою, которая на смерть породила есми тебе!.. Колиж есте моего единого сына укрижовали, и матку укрыжуйте а либо которою иною смертью мене умучте… Да чемуж уже по сыну живеть матка у такой жалости. Возмите да обейте матку и с сыном не препускайте нарожению… Беда мне, несчасници! Лепшей бы ми умрети было… Да, верне, ми нет ничого горчейшого, тол(ь)ко жити по смерти твоей… О сыну мой наймилейший, што далей буду чинити, бедная матка твоя? Беда мне! Кде пойду, наймилейший, и кто мне далей дасть раду и помоць?” [16].
У прыцытаваным урыўку відавочна падабенства плача Марыі-Маці з беларускімі народнымі галашэннямі маці над нагілай сына. Гэта падштурхоўвае да думкі пра глыбінныя сувязі між старажытным мастацтвам галашэння на магіле і матывамі, закладзенымі ў гімне “Багародзіца”. Акрамя гэтага прасочваецца заканамернасць у традыцыйным беларускім пакланенні жаночым боствам і ў шанаванні ў сярэднявечнай Беларусі Багародзіцы: каменныя жаночыя стоды → сакральныя Мар’іны горы → паданні пра жанчынаў-вояў → “Жыціе Ефрасінні Полацкай” → папулярнасць абразоў Багародзіцы → Багародзіца на сцягах войска ВКЛ → народныя замовы са зваротамі да Божай Маці → гімн “Багародзіца”.
Увогуле назіраем пераемнасць матываў у творах старабеларускай паэзіі розных стагоддзяў. Калі параўнаць “Пахвалу Вітаўту” невядомага аўтара, “Песню пра зубра” М. Гусоўскага і ўрыўкі “Дзесяцігадовай аповесці” А. Рымшы, сустракаем ідэнтычныя вобразы і нават цэлыя сказы [16]. І хоць гэтыя тры творы напісаны на розных мовах (старабеларускай, лацінскай і старапольскай), яны ілюструюць натуральную пераемнасць ў развіцці старабеларускай літаратуры. Такую ж пераемнасць бачым і ў выпадку гімна “Багародзіца”, калі аналогіі з ім сустракаем не толькі ў літаратуры ранейшай, але і ў творах, напісаных пазней за гэты гімн.
Аналогіі з гімнам “Багародзіца” знаходзім у прадмове Ф. Скарыны да Кнігі Ісуса Сірахава і эпіграме Ф. Скарыны да кнігі “Іоў” [16]. У прадмовах да кніг “Акафист Богородице” і “Канон Богородице” (абедзве выдадзены ў Вільні каля 1522 г.) Ф. Скарына выяўляе не толькі лексічнае падабенства з гімнам “Багародзіца”, але і дае ўскосныя звесткі пра яго спяванне: “Канон благодарствен Пр[е]с[ве]тей Богородици. Ему же краегранее сее сицево…” [210, c. 290, 291]. Вельмі моцнае падабенства з тэкстам “Багародзіцы” мае малітва-зварот да Божай Маці ў “Песні пра зубра” М. Гусоўскага 1523 г. [16]. У ананімнай паэме “Лямант на смерць Лявонція Карповіча” (пачатак ХVІІ ст.) назіраецца падабенства лексікі і матываў з гімнам “Багародзіца”, а таксама матыў Дээсіс. Матывы “Багародзіцы” сустракаем і ў славутым “Дыярыушы” Афанасія Філіповіча (1647 г.) [16].
“Казанье на честный погреб Леонтия Карповича” Мялеція Сматрыцкага (1620 г.): “Чекает и оная, над херувимов честнейшая и над серафимов славнейшая, сердца твоего несытная утеха – Пресвятая и Преблагословенная Приснодева Богородица! Наконец, и Единородный еи Сын, Господь твой и Бог превечный… сполечне зо всеми святыми Христу Богу предстоячи и за нами в молитвах своих святых… Тогды, гды, ведлуг обетницы Своей, превечный Сын Божий Господь наш Исус Христос… Живете живот благословенный, живот вечный! А то ест – в живых Животворящого Духа цнотах, которуюм вам, православные христиане, предъложити обецал, господина нашего и отца живая постать” [16].
У 1663 г. маскоўскі цар Аляксей Міхайлавіч вывез з Полацка ў Маскву цудадзейны абраз Святой Багародзіцы. З гэтай нагоды Сімяон Полацкі напісаў верш-малітву да Е. Полацкай “Прилог к преподобной матери Ефросинии”. Гэты верш належыць да своеасаблівай разнавіднасці літаратурных малітваў і вельмі нагадвае Жыціе Е. Полацкай. Як і ў Жыціі ў вершы “Прилог” назіраюцца моцныя аналогіі з гімнам “Багародзіца”: “Твoего ради много прошения… Припади к стопам небеснога цара, Да не лишай нас толикого дара… Убо, о мати, припади за нами К Господу Богу твоими рабами… Моли прилежно и Деву Марию, Да проявит нам милoсть свою сию… Моли за нами, о святая мати, Хрaни ны в твоей выну благодати… По вся дни тебе будeм величати, Вeнец похвалы песней соплетати” [16].
Вельмі цікавым падаецца польскамоўны верш С. Полацкага “Modlitwa w utrapieniu”, дзе аўтар звяртаецца да Маці Хрыста і святых па заступніцтва перад Богам:
“…Ty królowa niebieska, matko Chrystusowa,
Zezwól mi być na pomoc w tej sprawie gotowa.
Pokaż mi być dziś, matka, abym łaskę twoję
Przed światem opowiadał przez dni wszystkie moje.
Uproś syna twojego, aby niewinności
Nie dał szwankować przed złym synem nieprawości.
Wy, wszyscy święci, którzy przed Bogiem stoicie,
Miłosierdzia za wszystek świat jego modlicie,
Za mną dziś utrapionym raczcie się przyczynić,
Gdy mi rady nie staje, co mam z sobą czynić.
Podnieście modły za mna do Boga prawego,
By mię raczył wybawić z frasunku ciężkiego…” [16].
Полацкі паэт Філафей Утчыцкі (ХVІІ ст.) у вершы, прысвечаным вяртанню абраза Багародзіцы ў Полацк, апісаў спеў гімна ў гонар Багародзіцы:
“Радуйся, Дево, радуйся спеваем,
Гды чюдотворный твой образ стретаем.
Радуйся, Богу избранная мати,
Как приносящая много благодати…
В ти ся громадно с веселем зобрали,
Гбы тобу хвалу и поклон отдали.
Доючи поклон, гимн те приношают,
Славят тя, Дево, уста отверзают…” [16].
У сваёй “Хроніцы” (1582) Мацей Стрыйкоўкі апісвае, што на Грунвальдскай бітве, перад тым як уступіць у бой польска-літоўскае войска заспявала “Багародзіцу” [16]. На Беларусі была вядома традыцыя такіх баявых песняў. У “Дзесяцігадовай аповесці” Андрэя Рымшы 1585 г. зафіксаваны прыклад таго, як войска ВКЛ спявала падчас баяваго маршу псалом “Песнь Манарху Вечнэму”, дзе знаходзім матывы, блізкія да “Багародзіцы”.
29 верасня 1529 г. быў зацверджаны і ўведзены ў карыстанне Першы Cтатут ВКЛ, дзе змешчаны гімн “Багародзіца”. Былі меркаванні, што менавіта праз адзінага кіраўніка дзяржавы – Жыгімонта ІІ Аўгуста – як знак аб’яднання дзвюх дзяржаў, і была ўпісана “Багародзіца” ў Першы Статут ВКЛ. Але Статут быў прыняты ў 1529 г., а фактычная ўлада ў ВКЛ Жыгімонту ІІ-му была перададзена толькі на Брэсцкім сейме ў 1544 г., сапраўдным жа Каралём Польшчы і Вялікім князем ВКЛ ён стаў толькі пасля смерці бацькі Жыгімонта І у 1548 г. Таму напісанне “Багародзіцы” ў Статуце ВКЛ 1529 г. не з’яўляецца польскім уплывам.
Калі параўнаць польскі варыянт “Багародзіцы” са “Statutów” Яна Ласкага 1506 г. і беларускі варынт з Першага Статута ВКЛ 1529 г., становіцца відавочным, што беларускі варыянт паслядоўна захоўвае моўна-стылістычныя асаблівасці на працягу ўсяго тэксту, у той час, як у польскім варыянце пасля другога слупка адбываецца рэзкая змена лексікі ў бок польскай мовы. І нездарма, у працэсе выкарыстання гімна ў Польшчы на працягу ХV-ХVІ ст. да першапачатковай часткі дадалі больш за 10 строф каляднай, “пасійнай” i набожнай тэматыкі, а ў пазнейшых тэкстах і заклікі да розных святых. Як слушна заўважыў П. Амбрасовіч, першапачатковы тэкст “Багародзіцы” быў спольшчаны [6]. Калі прыняць гэтую версію, то трэба прызнаць, што беларускі варыянт захаваў першасны від гімна.
У кнізе “Bogurodzica” (J. Woronczak, E. Ostrowska, H. Feicht) пра беларускі варыянт “Багародзіцы” 1529 г. чытаем: “Багародзіца напісана кірыліцай з вельмі дзіўнай польска-беларускай моўнай мешанінай” [285]. Сапраўды, у беларускім варыянце адны і тыя ж словы пішуцца ў розных месцах па-рознаму. У вуснай размове А. Дзітрых выказаў меркаванне, што той, хто напісаў тэкст “Багародзіцы” 1529 г., меў перад вачыма некалькі версій тэкста, чым і тлумачыцца рознаварыянтнасць напісання адных і тых жа словаў.
Але гімн “Багародзіца” звязаны з усходнім хрысціянствам не толькі падабенствам літаратурных матываў. Праваслаўная Царква мела не толькі глыбокія малітоўныя традыцыі пакланення Багародзіцы дзеля яе заступніцтва (Дээсіс), але і прыклады стварэння літаратурна-музычных твораў у гонар Багародзіцы. Напрыклад са спадчыны Ігнація Смаляніна захаваўся “Канон радасны святой Багародзіцы” (хаця прыпісванне гэтага твору менавіта Смаляніну лічаць гіпатэтычным). Апрача таго, хацелася б звярнуць увагу на падабенства гімна “Багародзіца” з такім беларускім музычным творам, як “Хваласпевы ў гонар Ефрасінні Полацкай”. Дарэчы “Хваласпевы” былі створаны ў ХІІ-ХІІІ стст. – напярэдадні стварэння гімна “Багародзіца” (асобнага музыказнаўчага даследавання патрабуе музычны матэрыял “Багародзіцы” і “Хваласпеваў”).
Малітоўныя звароты гімна “Багародзіца” выразна звязаны з матывам Дээсіс (у праваслаўі “Дэісус”) – матыў пасрэдніцтва Марыі і святых у звароце да Хрыста. У першым слупку гімна вернікі звяртаюцца ў містэрыяльна сканструяванай страфе да Багародзіцы з просьбай аб пасрэдніцтве: у здабыванні і нараджэнні Сына-Бога (у духоўным жыцці Марыя пастаянна нараджае Хрыста ў сэрцах тых, якія ў Яго вераць), а таксама ў адшуканні Сына і “спушчэнні” на зямлю яго ласкі. У другім слупку вернікі скіроўваюць малітвы да Хрыста праз пасрэдніцтва св. Яна Хрысціцеля, “найвялікага паміж народжанымі ад жанчыны” (паводле Мацвея 11/11) і просяць аб выслуханні малітваў, аб пабожным жыцці і збавенні вечным. Матыў пасрэдніцтва Марыі і Яна Хрысціцеля ў гімне “Багародзіца” мае выразныя аналогіі з сярэднявечнай іканаграфіяй – паўсталая ў Візантыі ў VІ-VІІ стст. Тэматыка Дээсіс (па-грэцку малітва, просьба) паказвае Хрыста як сядзячага Ўладара ў суправаджэнні Маці і Яна, якія знаходзяцца ў просячых позах. Дээсіс (грэцкі трымарфон) выяўляе, як Марыя і Ян узносяць малітвы да Збавіцеля. З Х ст. уяўленне гэтае распаўсюдзілася і дасягнула нашых земляў.
Польскія гісторыкі знаходзяць найстарэйшы матыў Дээсіс ў сваім мастацтве ў насценным роспісе ў калегіяце ў Туме пад Ленчыцай (каля 1160 г.) і ў мініяцюры ў “Псалтыры трэбніцкім” (1 палова ХІІІ ст.). Але ў беларускім мастацтве, натуральна, такіх матываў не менш. У царкве Святога Спаса ў Полацку мы знаходзім выдатны ўзор фрэскі Дээсіс (па дзіўнаму супадзенню царкву Святога Спаса Ефрасіння Полацкая пабудавала ў той жа год, калі быў пабудаваны і калегіят у Туме – 1160 г.). Акрамя таго, у царкве Святога спаса матыў Дээсіс можна заўважыць і ў іншых фрэсках, напрыклад у “Жыціі Ефрасінні Александрыйскай” (цікава, што Ефрасіння Полацкая ў жыцці раўнялася на прыклад св. Е. Александрыйскай). Унікальнасць беларускай сітуацыі ў тым, што фрэска Дээсіс намалявана непасрэдна ў малельным пакоі Ефрасінні Полацкай – мал. 3 (фрагмент фрэскі з малельні Ефрасінні Полацкай). Матыў Дээсіс прысутнічае не толькі ў беларускім праваслаўным манументальным жывапісе, але і ў каталіцкім, напрыклад на фрэсцы “Распяцце” ХІV ст. з Віленскага Кафедральнага касцёла [49].
Мал. 3. Фрэска Дээсіс з малельнага пакою Ефрасінні Полацкай, ХІІ ст.
Акрамя літаратурных аналогій, музычных падстаў і іканаграфічнай глебы, на сувязь гімна “Багародзіца” з нашымі землямі паказвае і такі ўнікальны факт, як супадзенне часу найбольшага шанавання гімна ў Польшчы з праўленнем караля Ягайлы і Ягелонскай дынастыі. Будучы кароль польскі Ягайла паходзіў з Беларусі (дзяцінства прайшло на Віцебшчыне, бацька князь Альгерд быў 25 гадоў віцебскім князем) і, калі стаў каралём польскім, прывёз з сабой у Кракаў музыкаў і мастакоў (паводле Хронікі Длугаша). Больш за тое, дынастыя Ягелонаў была заснавана дзвума ўраджэнцамі Беларусі – каралём Ягайлам і Соф’яй Гальшанскай. Э. Катарскі, В. Шчурат і Ю. Крыжаноўскі сцвярджаюць, што “Багародзіца” з’яўлялася каранацыйным гімнам Ягелонскай дынастыі. Іх думка грунтуецца на “рутэнізмах” ў першапачатковых тэкстах “Багародзіцы”, а таксама на тым, што асаблівая папулярнасць гэтага гімна заканчваецца са знікненнем дынастыі Ягелонаў – “Багародзіца” страціла ў Польшчы сваю папулянасць ў канцы ХVІ ст.
К. Мараўска: “Элементы рускія і візантыйскія з’яўляюцца ў Польшчы ў многіх творах мастацтва, напрыклад у архітэктуры, жывапісы, у літаратуры і музыцы, пра што можа сведчыць напрыклад песня “Багародзіца”, у якой, пачынаючы з першага слова, сустракаемся з моўнымі старацаркоўнаславянскімі ўплывамі. Песня гэтая, як троп да Kerie, магла быць звязана з грэцкай акламацыяй. Трэба таксама згадаць пра літургію, напрыклад аб захаваных у Польшчы ўзорах царкоўнаславянскага календару з імёнамі святых і аб друках музычных, якія ўтрымліваюць спевы праваслаўнага абраду” [264, s. 80]. Да найстарэйшых у Польшчы выданняў з музычнымі запісамі належаць чатыры літургічныя царкоўнаславянскія кнігі: “Часослов” (1491 г.), “Октоих” (1491), “Триод постная” (?1490) і “Триод цветная” (?1490), прызначаныя да ўжытку ў праваслаўнай царкве, надрукаваныя кірыліцай з музычнымі знакамі (кручковая натацыя) над тэкстам. Выдаў іх Швайпольт Фёл, які прыехаў у Кракаў у 1479 г. з Франконіі [264, s. 104].
Тут варта згадаць тое, што акрамя імпарту ў Польшчу музыкаў, Ягайла прывёз і мастакоў, якія прынеслі з Беларусі не толькі тэхніку жывапісу, але і матыў Дээсіс – у ХV ст. беларускія майстры стварылі фрэску з кампазіцыяй Дээсіс у капліцы св. Троіцы ў Люблінскім замку [64, c. 174-175]. “Візантыйска-рускія фрэскі” К. Мараўска знаходзіць таксама ў катэдры на Вавелю, калегіяце ў Вісліцы, на замку ў Любліне (надпісы на кірыліцы тут былі знішчаны), а таксама ў Сандаміры, Плоцку, Рагозне, Вроцлаве і іншых месцах [264, s. 364].
Аўтар гімна “Багародзіца” меў адукацыю візантыйскага ўзору і, адначасова, быў абазнаны ў лацінскім мастацтве гімнатворчасці. Адны даследчыкі мяркуюць, што аўтарам “Багародзіцы” быў адзін чалавек [248], іншыя – што іх было некалькі (E. Łoś, E. Ostrowska). Пры гэтым усё ж застаецца бяспрэчным фактам, што ў “Багародзіцы” гарманічна аб’яднаны дзве плыні хрысціянскай традыцыі: усходняя, якая нарадзіла і распаўсюдзіла ідэю Дээсіс (зварот да Хрыста праз пасрэдніцтва Марыі і святых), а таксама лацінская, якая дала аўтару метр і мелодыку верша. Зліянне візантыйскай тэалогіі і заходнехрысціянскай гімнатворчасці магло адбыцца тады, калі ўдзельнікі крыжовых паходаў пазнаёміліся з візантыйскай іканаграфіяй і ўсходнехрысціянскай дагматыкай. А ў ХІІІ ст. на прускія землі з крыжовага пахода прыйшоў ордэн Тэўтонаў, у якім была моцна развітая традыцыя спяваць пад час бітваў гімны ў гонар Марыі. Нездарма Э. Астроўска ўстанавіла ідэнтычнасць першых музычных выразаў “Багародзіцы” з творам нямецкага музыкі ХІV ст. Ёгана дэ Брайна. Відавочна, што адбылося пасрэднае ці беспасрэднае музычнае запазычанне (з пазнейшай дапрацоўкай мелодыі).
Цікава, што першая фіксацыя “Багародзіцы” адбываецца пад час шчыльных палітычных і нават музычных кантактаў з тэўтонамі князя Вітаўта (у 1408 г. крыжакі, падаравалі жонцы Вітаўта Ганне клавікорд нямецкага майстра Ульрына; па дзіўнаму супадзенню менавіта ў 1407 і 1408 гг. зафіксаваны першыя варыянты “Багародзіцы”).
Варта заўважыць, што аўтар/аўтары гімна “Багародзіца” (да канца ХІV ст.) і аўтар першага запісу гімна (1407) былі людзьмі розных культур і моў. Абставіны першай фіксацыі “Багародзіцы” ў Польшчы ў 1407 г. пераконваюць, што музыка, які вырашыў занатаваць гімн, быў знаёмы з яго рознымі варыянтамі. Ён зрабіў сваю аўтарскую версію, насыціўшы яе лінгвістычнымі “непаслядоўнасцямі”.
Яшчэ больш загадак прынёс музыказнаўчы аналіз, зроблены Х. Фэйхтам. Аўтар прыйшоў да высновы, што стваральнік музыкі быў паходжаннем з Польшчы, але меў французскую музычную адукацыю: “Багародзіца мае вельмі архаічную мелодыю з пентатонічнымі зваротамі. Відавочна, што скампанаваная ў ХІІІ ст. Багародзіца страціла сваю пентатанічную чыстасць праз прымяненне кадэнцыі, якая змяніла яе ў бок касцёльнага дарыйскага ладу. Ужо гэтая рыса можа паказваць на тое, што творца яе быў паляк, а не французы ці італьянцы, бо яны ў тыя часы былі ўжо цалкам вызвалены з-пад уплываў пентатонікі, якая тады мусіла быць для іх чужой… Урэшце мелодыя Багародзіцы адпавядае ідэалам мелодыкі еўрапейскай на поўнач ад Альп, а не мелодыцы італьянскай, дэкаратыўнай, багацейшай мелізматычна, але спакойнейшай у развіцці, без вялікіх скачкоў. Дзякуючы скачкам мелодыя Багародзіцы больш экспрэсіўная. Ладавыя рысы дазваляюць нам паставіць яе адпаведна сярод мелодый нямецкіх, чэшскіх, французскіх і г.д. Для немцаў і чэхаў тыповым з’яўляецца модус Е, фрыгійскі, у той жа час французы, а з імі і цыстэрцы, пішуць свае спевы ў пераважнай большасці ў модусе D, дарыйскім. Мелодыя Багародзіцы мае ў гэтым сенсе агульныя рысы з французскай і цыстэрскай творчасцю” [248].
Пры ўсіх разгледжаных версіях найбольш верагоднай бычыцца тая, паводле якой ў стварэнні літаратурнага падмурка гімна, напісанні музыкі для яго, а потым фіксацыі гімна бралі ўдзел людзі рознага паходжання, розных веравызнанняў і розных моў. І вельмі верагодна, што сярод стваральнікаў “Багародзіцы” быў наш суайчыннік.
Аўтар: Змiцер Сасноўскi
Адаптаваная вытрымка з кнігі З. Сасноўскага
“Гісторыя беларускай музычнай культуры”,
Мінск, “Харвест”, 2010
